Douvanjou
Thierry B. Tagliamento
Andidan Tou-a-Dyab té ni lodè lansan,
An lanbyans mistè, on ti lafimé boukan ;
Fènwè té ka fè tout pwèl lévé anlè po,
Konsi yo té antré adan on manman kavo.
Épi mizi an mizi on limyè grandi :
Mi wòch a Tobi té fè on ti dérédi.
Konsayéla sé konpè-la pa té kafou :
Kwarizon wòch a gwòt-la té mwèt alantou,
Lafimé blan la té ka vlopé yo kon twèl,
Pannan chòsouri té ka fè lawoutounèl.
Épi piti a piti on labriz vanté :
Mi banbou a Nawòl té fè on démaré.
Près kolé yonn anlè lòt, yo alé pli fon,
Pou vansé ankò, san pyès bibilik kapon ;
Sèlman, a pa ti maché, a pa ti désann !
Yo jwenn on bayè difé pou tann é konprann :
Épi tigout pa tigout on fontenn mèlba :
Mi zétwal a Édo té fè on débouya.
Anfendikont yo rivé adan on gran sal,
Kilès té laj é ho pasé yon katédral :
Wòch té ka piké tèt-bannann, tèt-zannana,
Wòch té ka fè vag tèt-bòskaf, tèt-zaboka ;
Travay a Papa Nzanbi, Gran Mèt Tamosi,
Travay a Yahwé, Ségnè Olowoun osi.
Sizé asi on wòch kon anlè twòn sakré
Bòkò-Bazil té la ka atann yo rivé ;
Tout dawal a-y té la ka véyé anbistan,
Adan tou é an nwèsè yo té kon sèpan.
Yo kapab souflé lafous anlè lézòt moun,
Mé sé jenn boug-la té ni ras kontèl rakoun.
Lamenn adan on batzyé, on misyé parèt ;
Abiyé senp mé ho é fin tankon gòlèt.
“Jòdi-jou, é douvanjou, sé batay final,
Antrè nou bann zayal épi zòt bann dawal.
Mwen, Yatowi é lézòt konpè ki rivé,
Pou lanné-si nou ké sav kilès ki prèmyé.”
Zayal-la fini palé ba Bòkò-Bazil,
Épi i kontré sé gason-la byen trankil.
“Moko-Tobi, jou-la rivé pou ouvè zèl,
Sé ou ki majò, sé ou ki pou bay larèl.”
Alatandé pawòl-la, Tobi pa konprann,
Tout lidé an lèspri a-y té ka fè branbrann.
Sèt prens dawal sanblé ora Bòkò-Bazil,
Zyé dévoran kon kayiman é kokodil ;
Panmi yo, pli bòsko-la sé té Wabaka,
Kilès té doubout akoté dé mèt-dawa.
Dé konpè a Bazil : Boyé-Léri agòch
Épi adwèt, Santo-Ago té lòt konbòch.
Sèlman, kon trinité latè, twa jenn zépòl,
Panmi yo Kasik-Édo é Odou-Nawòl ;
Èvè yo, sèt prens zayal, ki sé sèt zétwal,
Angajé anba lòd a on gran jénéral.
Sé yo Yaya-Zanbi, Papa-Mèt ki an syèl,
Té voyé désann pou kléré yo kon chandèl :
Yabanza, Yanenngé, Yalékou, Yakinté,
Yawaka, Yamabo, Yatowi an dènyé ;
Yo té bon kanmarad é yo té konvwayè,
É ansanm yo kenbé on misyon granzafè :
Menné twa ti bolòm délika kon pòpòt ;
Épi jis alè yo fè on travay san fòt.
Konsa sé chou-pou-chou, é kanpé fas-a-fas,
An limyè touloulou, an chalè ka fonn glas.
Bòkò-Bazil lévé an gran fotèy wòch a-y,
Alé-vini, monté-désann, trenné pyé a-y,
Dé men dèyè do, ka grigné anba moustach,
Akwèdi i fawouch, i sitèlman koryach.
I mandé Moko-Tobi chwazi larèl-la,
Goumé èvè zéfé oben janm épi bra,
Batayé pouvwa si li-menm té ké voudré ;
Twa fasafas, èvè dé viktwa pou gangné.
Mi konsa Tobi, Nawòl é Édo pran mo,
Kolé tèt, kalkilé on désizyon bòsko.
“Nou chwazi larèl dapré libèté ou bay ;
Pa bizwen mété difé adan pilo pay,
Ni sonné toulongalé rara simenn-sent,
Nou ké alé tou dwèt san pèd an labirent :
Yonn, métriz éléman ; dé karaktè sajès.
É pou bout”, Tobi di, “Désidé larès.”
Bazil tonbé dakò, i chwazi kon lanmò
On sové-vayan, on mayolé matadò.
Apré yo té pran tout kalité pokosyon,
Yo déklaré on final a zanj kont démon,
Mésajé an fòs-pongné èvè angajé.
Moko-bannélo, Bòkò-é-konsò ; Yélé !
Bòkò di Moko lansé batay éléman :
Tobi voyé wòch a-y ki fè difé brilan,
Ki monté ho an pichòt adan grantou-la.
Près ka ri, Bazil pozé on kwi atè-la,
Kilès gonflé niyaj é fè lapli désann.
Moko pèd, davwa difé-la té fè kabann.
Dézyèm pati an batay éléman pati :
Ago jété on branch ranmo sèk é rasi,
Ki fè on toubouyon van ka chayé pousyè.
Édo kouché ti zétwal lanmè a-y atè :
I voltijé bon dlo mé pa rivé about,
Lézè koré dlo-la ki pa té sa doubout.
Bòkò bay alé pas Moko té pèd ankò ;
Léri lagé on bwa sèk, mabouya annò,
Ki mété kò a-y ka volkannizé difé.
Nawòl sòti banbou a-y, kilès i kongné :
On tounikèt chayé difé-la toupatou,
Jistan difé té oblijé pliyé jounou.
Élas ! Magré dènyé mòso viktwa-lasa,
Bann Moko kalbandé prèmyé batay-la.
Avan dézyèm-la té pati, Bazil fè ganm,
Ka di “Vomyétan zòt té jouwé koutchanm ;
Twa pété-tèt an dèvinèt, onsèl pou chak.
Tini pawòl an mistè pasé boustabak.”
Bazil lagé prèmyé dèvinèt ba Tobi :
“On bari anba lapli, i pa ka ranpli ;
Doubout anba goutyè, dlo débòdé atè.”
“Si i pa té alanvè, i té ké sa bwè ;
Misyé bari two sòt, woté’y douvan lapòt.”
Tobi té réponn é i fè plas ba lézòt.
Nawòl té ni yonn pou bay, alò i palé :
“On nonm pa ni dé zyé, vwè dé fwi adan pyé
I pa kyouyi dé fwi, i pa kité dé fwi.”
“Onsèl fwi i kyouyi, i kité yonn osi ;
Pas i té ni on zyé, onsèl fwi i zyété.”
Konsa Ago té kontan i rivé touvé.
“Man sé yonn ; délè sé twa, é dòt lè sé kat ;
É si janmé mwen ni twòp ou ka pèd lakat.”
Blipman, Léri té jété on jédimo anlè yo.
Apré lèspri, mi pawòl répons a Édo :
“Ou sa maché on chimen, é kontré twa-chimen ;
Tini kat-chimen, mé si ni twòp ou pèd chimen.”
“Entèl ka di’w i pa ni ayen ni pèsonn ;
Mé lè ou travèsé on pon, i ka ba’w yonn.”
Ti kasik Édo, té pozé dèvinèt a-y,
Bòkò sanblé, épi pou répons Léri bay :
“Ponyonn vlé di pa tini pèsonn ni ayen ;
Koupé mo-la, apré pon tini yonn pli lwen.”
“Adan on mo ni zouti pou miziré,
Pawòl pou koumansé, jijé, kritiké.”
Ago té mété kalkilasyon pou Nawòl,
Mé timal pa rété pri asi bwa lakòl :
“Yo pran konpa, yo té paré èvè rézon ;
Afòs yo enmé kritiké, yo konparézon.”
Moman vini pou Tobi opozé Bazil,
Byen tèrbolizé davwa sa pa té fasil,
I pran on tan pou kalkilé on kabéchaj,
Asèlfen rivé gangné èvè on koraj :
“Nou pa ka viv an kaz, toulé dé nou lékòl ;
Okenn pa enmé fraz, nou pisimyé lajòl.”
Bòkò-Bazil té ka chalviré an lèspri,
Pisk’ i pa té ka vwè zatrap a Tobi ;
Otan sé té anmèrdasyon bay laviktwa,
Apré twòp tan, Tobi ba’y répons an pikwa :
“Ni dé L an lékòl, mé pa ni adan kaz ;
L pisimyé lajòl, mé yo pa enmé fraz.”
Kon gason-la fini déployé solisyon,
Lézòt ki té sanblé té an mouvmantasyon ;
Moko-bannélo té ka ri adoumanman,
Ka bat waka ba yonn-a-lòt toubònman.
Lézòt, près kòlè, té ka méprizé tousa,
Ka fè yo sonjé chak kan té bita-bita.
Kifè gran kèlè Bazil pòté on mannèv,
Étan alè ka manké on dènyé zéprèv.
Alò i palé ba tout moun ki té sanblé,
Ka dékatyé kouman tout biten ké pasé :
On konba majò dapré sigré tradisyon,
Fòs a kalinda é mayolé an aksyon.
Konsa Bòkò-Bazil dwété Moko-Tobi,
Mandé’y pou goumé, davwa i ba’y on défi.
Sé antrè yo dé zafè-la doubout alè,
Lézòt pa ni pou bay pal, é pa ni favè.
Konpè Édo é Nawòl pa té gyè dakò,
Mé Tobi di yo rété an lèspri brafò.
Sé konbatan-la chofé kò pou koumansé
Pannan lézòt té ka sizé lanbyans paré ;
Mésajé rivé, répondè ka bat waka,
Ingolé té mèt-tanbou, ka èvè boula ;
Mizik déboulé andidan gran Tou-a-Dyab,
Kon jou té ka kasé an klèté agréyab.
Yanenngé menné bagaril-la ba Tobi,
Kilès té on zéfé an ras a malfini,
Adan kalité ki pòkò té dévwalé.
Yatowi pòté dé konsèy a mèt-danmyé ;
Pannansitan sòsyé té sanblé kòdarèl,
Ki té alantou kon désen mouch-a-miyèl.
Bazil pran baton a-y kilès té kòstobral,
On zéfé fabriké adan syans zansèstral.
Sé dé konbatan-la mété ka fè lantou,
Bra é baton alè kon mòdan touloulou ;
To ! pa-isi, to ! pa-la ; sé baton-la ka bat.
Zétensèl té ka pétayé kon karapat.
Sé bwa-la té ka toubouyonné anlè tèt,
Ka chèché frapé advèsè-la ankachèt ;
Mé sèlman, ni yonn ni lòt pa té ka rivé,
Davwa chak kou voyé té ka fè kou-baré.
Djòkté té ka dépayé an sé baton-la :
Ta Bazil té ka bay kouran karata.
Bagaril a Tobi té lévé an sikso,
I mété ka wouklé akwèdi gwo towo :
Lafimé té sòti an tou-a-né a-y,
Ka fè zétensèl kon mété difé an pay.
Jenn konpè-la té ni di mal pou kontwolé’y,
Piski bèl baton-la té anvi dominé’y.
Magré sa, kanmarad an-nou pa démòdé,
I kenbé kè é i pran fòs a-y pou lité.
Nan lèspri vayan, i palé ba baton-la ;
I di konsa, “Sé mwen ki mèt a-w jòdi-la”.
Épi bagaril-la kalmé kò a-y lamenm,
I té arété chikanné kon kòk gyenm.
Alawoulib, baton té ka kongné ankò,
Pou savé kilès antrè dé nonm ki pli fò.
Yo té kon dé wa an rivalité pou on rengn,
Yonn é lòt ké ka swé kon kannari chatengn.
Mizi an mizi, Bazil té ka pran lanmen,
Époutan balan a Tobi pa té ni fren !
On kou anlè flan gòch fè tiboug-la grigné,
Mé anlè gran nonm i voyé yonn viré ;
Kou té ka palé fransé, kou té ka réponn,
Toupannan mésyé té ka touné alawonn.
Bigidi, tribiché, yonn tonbé pa dèyè ;
Malérèzman Tobi ki té mòdé pousyè.
Pwenn pèdan ! I pa té paré abandonné.
Pran baton ! I ouvè dé bra pou kontinyé.
Yon frison sézi’y an zo. I fè débouya,
Konsayéla tout kò a-y antré an konba.
Kalkilé an kijan pou fè baton koutchanm,
I mété ka balansé bra a-y kon dé ranm.
Kadans a baton kongné té an armoni,
Ansanm èvè tanbou yo té an litanni.
Jenn boug-la té ka déplasé an pa bèlè ;
Voyé baton ki pa anba ki pa anlè,
I fè advèsè a-y fè dèyè a chak kou,
Jistan i koumansé désann anlè jounou.
Bazil suiyé on kòch-pat asi gason-la,
Lézòt konpè pa té pyès dakò èvè sa.
Lè i tonbé, davwa i té kongné tèt a-y,
Tobi té an penn èvè doulè an zyé a-y,
Mé étan la i té yé, i woulé adwèt,
É frapé nonm-la otan rapid ki komèt.
Doulè monté dépi dèyè janm jis an ren,
Bazil té oblijé désann anlè lanmen ;
On rèl djòkté wouj é cho kon tizon difé,
Té pran janm gòch a-y, é i té paralizé.
About souf adan lapépasité doubout,
I pa té ni pon lanvi konba-lasa bout.
Tout gadè ki té ka soutyenn li lévé cho,
Ka fè gòj é bakannal kon bann zannimo ;
Yonn adan sé dawal-la pousé Léri,
I vansé pou mété gason-la odéfi,
Sèlman Yabanza fè zéklè, pasé douvan
Pou baré’y é di’y fo pa i antré adan.
Alavwè Yabanza, Wakina fè djendjen,
É di’y toubònman égri, “Sòti douvan mwen !”
Akòz sa, ochansté monté koté lézòt :
Bòkò é konsò té ja pran koulè kawòt,
Pannansitan tout zayal té okalmipla,
Ka atann kèk signal pou fini èvè sa.
An menm balan-la, Tobi lévé baton a-y,
Pou woté chapo a Bazil, é bout batay ;
Sèlman Wakina ki té pli ho nivo dyab,
Pòté on mannèv kon chouvalyèt anlè sab,
Épi adan on batzyé, i kyenn baton-la,
É an kou-d’van i bouré olwen gason-la.
Konsa, tout dawal épi zayal disparèt,
Pou alé goumé nan Panlèspri kon yo dwèt.
An Tou-a-Dyab té ka rété lézòm sèlman
Kilès pri nan Panzokò pou jis an finisman ;
Épi sé la sé twa moko-boug la té yé,
Fas-a-fas èvè twa bòkò-nonm anrajé.
Fòlgayak a Nawòl té ka souklé onpil,
Pikangné a Édo pa té konnèt trankil ;
Menm jan ki bagaril a Tobi, ogalo,
Yo té ka ataké èvè djòkté ki bòsko.
Ago é Léri té ka réponn kon vayan,
Ka kenbé doubout magré onpil grindan.
Angajé é mésajé té adan konba ;
Kèlè é akokit adan travay dawa,
Kont konpè ki té èvè mèt-ka Ingolé,
Séla ki anlè mòn té sizé ka kouté,
Kilès té nouri èvè pawòl a Yaya,
Épi lézòt moun i té géri jòdi-la.
Baton é boutou té ka fwayé an tout sans,
Lyann é fwèt té ka palé dé mo soufrans :
Piti kon gran, jenn épi vyé, nonm èvè fanm.
Batay-la té pou fini san difé san flanm,
Èvè on chikann a moun savan an sajès.
Mi tout moun té ka goumé kon mové jennès.
Plizanpli, patizan a Bazil té ka pèd :
Ni sa ki té ka bwété, dòt té ni kourèd,
Figi té plen bobo, kò té ka koulé san ;
Yo kyoulé alaprès an tantativ foukan,
Èspésyalman tout séla ki té pli kapon,
Jistan lé pli koryach té oblijé mawon.
Bannélo dominan pati alapousuit,
Dèyè on foul ki té alakous kon sourit.
Alagadé mannyè yo té débousolé,
Sòsyé bòkò é Bazil té ka plotonné.
Douz majò chak koté té anmitan sal-la,
Kilès té paré abandonné jòdi-la ?
Pèsonn. Davwa, bann bòkò pati alatak,
Ka voyé dawa épi pouvwa pak an pak :
Yenyen, ravèt, épi tout kalité vyé bèt,
Paralizé, toufé, tousa yo té konnèt.
Lòt kan moko té ka sèvi lèspri djòkté :
Éléman dlo, lézè, latè èvè difé.
Ingolé èvè konpè a-y konté pou nèf,
Sèlman kan-la té ni yenki Tobi pou chèf.
Afòs débat konsa, sé boug-la té ka las.
Mé an lagè, pa gyè ni mandé pous. Élas !
Sé fini pou ou fini, onsèl fwa pou tout,
Jiskatan dènyé zòm kontré anlè lawout.
Bann a Ingolé té ka batayé on gwoup :
Nèf sòsyé doktè-fèy, mèt-poban épi soup.
Chèf a-yo sé té Dalmagi, on nonm bòsko
Kilès maji a-y pa ka maké kon djanpo.
Èvè konbòch a-y, i dominé advèsè,
Mé Ingolé doubout kon dènyé mayolè.
Uit goumè pòkò té totalman avanni,
Époutan yo té époufé alagoni ;
Bòkò Bazil, Ago é Léri pran kouraj,
Pou sanblé pouvwa adan onsèl trilyannaj.
Yon nwèsè koumansé kouvè toupatou,
Klèté disparèt anmizi kon labadijou.
An moman-lasa, Tobi fè on kou savan.
I pran Édo é Nawòl anba koumandman,
Mandé yonn souflé adan kal-a-lanbi a-y,
Lòt-la pou vanté adan bèk-a-zozyo a-y,
Apré i fè parèy adan kòn-a-towo la,
Asèlfen i lyanné sé twa enstriman-la.
Gran vibrasyon épi son-viré toupatou
Fòsé tout chòsouri pran lavòl alantou.
On tranblèman-d’tè souklé lilèt anbavant,
On rafal van fwayé tout mòn Mari-Galant,
On raz-maré lévé nan tout Lakarayib,
Ka chayé é krazé biten alawoulib.
Van-la ki té antré té pòté on fréchè,
É té fini étenn dènyé filèt limyè ;
Andidan Tou-a-Dyab tout moun té bigidi,
Kouché atè, yo té adan lèspri toudi.
Bazil té vlé pwofité pou bout batay-la,
Mé lè i tanté on kou i pa jwenn pouvwa.
An vérité, sé mèt-dawa la, gran sòsyé,
Té garé nan yon sitiyasyon konpliké :
Yo té touni an lèspri, pa kapab fè hak,
Tout kou-d’sòsyé yo voyé té ka sòti brak ;
San konprann sa ki té rivé alè-lasa,
Yo éséyé fè on dènyé kou débouya.
Alaprès pou trapé boutou épi baton,
Bazil, Ago é Léri té kon twa démon.
Alò sé twa jenn gason-la pòté mannèv :
Bagaril, pikangné, fòlgayak, pyès rézèv !
Yo désann anlè sé nonm-la san fè poklèch.
Kifè yo té pri kon pwason apré lapèch.
Bagaril té zipé yo an zéklè kouran,
Pikangné té wouziné zétensèl boukan,
Fòlgayak té pri yo an filé kon bawo ;
Sé nonm-la té an lajòl kon kèk zannimo,
Yo té pou rété la jistan solèy kouché,
Épi san pyès pouvwa pannan tout on lanné.
Aprésa sé gason-la fè lawoutounèl,
Yo pran zéfé a-yo épi yo ouvè vwèl,
Kon bato ka navigé anlè loséyan ;
Yo kité Tou-a-Dyab adan lakontantman,
Anmitan waka a bann zanmi é konsò,
Kilès té ka louwanjé viktwa andéyò.
An menm tan solèy lévé é fouré chimiz ;
Apré lannuit sonmèy, i té alawoupriz.
Rèl annò té ka kléré figi a tout moun,
Klèsi po a-yo, gonmé rid anlè vyémoun.
Ingolé rèsouvwè sé twa jenn brafò-la,
Pou di yo kontré Yabanza an fon-la.
Ajouter un commentaire
Commentaires