Moko Tobi 07

Lamenm, on gwo mofwazé baré chimen-la :

Kouman yo té k’ay rivé pou défèt sila ?

On nonm-chyen, vyé kalité lougawou lokal,

Modi kréyati angajé, an bakannal.

Pwèl pikèt kon chadwon, dan filé kon janbèt,

Yon dyablésité ki pa té ni moun, ni bèt.

I di : “Man sé gadyen pòt a Bòkò-Bazil,

Ka trenné an bitasyon, ka drivé anvil ;

Pli lwen pasé lapòt, zòt pa ni dwa alé,

Pran gad davwa sé mwen ki pli gran mofwazé.

Épi tansyon pou lenj a-zòt pa fè hangnon,

Lè man ké fè zòt kouri an tout bitasyon.”

“Moun di ou aristokrat kon chyen a britèl,

É man kwè pawòl-lasa touvé on fidèl,

Davwa i té fèt pou’w, asiré pa pétèt.”

Sé sa Tobi té réponn li san graté tèt ;

É i voyé wòch a-y dèyè mofwazé-la,

Konsidiré sé té nenpòt chyen ki té la.

“Man pa on ti chyen drivan”, mofwazé-la di,

“Sé pa ti wòch a-w la ki ké fè mwen pati.”

Mé olyé fè difé, wòch-la té ka vibré,

Épi sibitman latè koumansé tranblé.

I ouvè kon gouf lanfè, vòlkan Soufriyè,

Pou anfouné vyé angajé-la anbatè.

Alagadé lèmonn, lézòm ni plen kèsyon,

On tounikèt lidé, on pichòt kalkilasyon,

Ki ka anvayi kò é lèspri kon chyendan,

Kon figé-modi èvè gwo rasin tranglan.

Alachèché répons lézòm kapab garé,

Davwa tras-la otan long ki létènité.

Pouki lézòm ka dévoré yonn-a-lòt ?

Ès Manzè Ladévenn pa té ja asé sòt ?

Konplosité pou halé zòm ki frè désann,

Mové plan tiré lè yonn kouché an kabann,

Pou fè travay a dyab lad é dirigonflis,

Ka soutiré péché é tout kalité vis.

Pouki tandézon pa ka kolé an zòrèy ?

Ès zyé two kagou pou rètyenn vizyon lavèy ?

Tousa ki pasé, sé sa menm ki pou rivé :

Komansman é finisman toujou lyanné,

Ayen pa nèf anba lézè é anlè latè,

É tout biten fèmé nan Kalbas linivè.

Pouki tini lanmò ? Onlo tanté réponn.

Yo kakayé pawòl plis pasé poul ka ponn.

Époutan, latè aprézan ka vwè lanmò,

Sèlman i ka montré kouman lavi sé lò.

Akòz tout séla ki pa enmé’y, lavi rèd ;

Malérèzman pou kè a-yo pa ni rimèd.

Lanmou pou richès é plézi ka pouri nanm,

Piski jalouzi ka brilé bon kè  kon flanm.

Tousa lanvi komandé é pasé pou brafò,

Ka chèché lézòm gadé yo kon matadò,

Ka méprizé tout zafè ki piti é bon,

É jété valè a sa yo yé an chabon.

Sèlman sé manti a Mantè yo anvi kwè,

Dapré yo vérité-la kaché an nwèsè.

Yo ka démonté san kapasité woubati,

Sé yenki èvè sa ki la yo pé sèvi ;

Épi kon sé ba mové lèspri yo ka travay,

An lagè-la, Yaya angajé twa jennbway.        

“Zòt byen lité jisk’ alè,” di on vwa ki dou.

“Mé lè-la ka vansé, épi zòt lwen toujou.

An fon-la on lafimé ka monté an syèl,

É an né a Yaya, i pa ni lodè myèl.

Ba kò a-zòt balan pou zòt rivé pli vit !

Fo batay-la bout avan finisman lannuit.”

On dòt zayal akoté yo twa té doubout.

“Man sé Yamabo,” i prézanté’y ba yo tout.

“Zòt an lapòt téren a Misyé Mèt-kakwè ;

É fo zòt ni dòt arm pou pasé antravè.

Aksyon épi pouvwa a-yo byen diféran,

Mé yo lyanné toujou èvè menm éléman.”

La, Yamabo ba Tobi on kòn a towo,

Apré, pou Nawòl sé té on bèk a zozyo.

Alafen, i ba Édo on kal a lanbi.

Gran zayal-la déklaré : “Mi yo ka vini.”

Konsa, i anni disparèt kon tout lézòt.

Épi sé twa jenn konpè-la pasé lapòt.

Asi chak koté dé gran flanbo té planté ;

Alawonn té ni on lodè ki té mové,

Tankon on mélanj a tout kalité féyaj,

Kèk préparasyon ki pasé an éritaj.

Sèlman san pèd fwa, yo vansé pyé an labou,

Davwa ni kò ni nanm a-yo pa té kagou.

Apenn yonndé ti pa, Ti-Sapoti parèt,

An menm moman yo antré adan on klérèt.

“Zòt pa vwè manman-mwen ?” lèspri-la té palé.

On tibébé ki ka fè lasanblan garé,

I té enmé pléré pou on moun sa pòté’y,

É an chimen, ka gwosi jistan i krévé’y.         

Ah, méchansté Ti-Sapoti té ja fè moun !

Onlo an chimen ja krazé zo é kankoun.

Ankò i té voudré fè parèy oswè-la.

I anmiyonné jenn Nawòl, ka fè chigna,

Ka lévé émosyon pou on piti bébé,

Kilès i pa té yé, mé enmé mofwazé.

Mistikrik ! I parèt an dé bra a Nawòl,

Kilès té ansòsyé, lanmen pri kon lakòl ;

I pa té anvi lagé bébé miyon la,

Otan piti, é otan souriyan konsa.

Édo té abo palé ba’y, mé san siksè,

San rivé touché’y akòz té ni kèk bayè.

Alò Tobi, kòn a towo la, li-menm pran,

Épi, èvè tout fòs a-y, i souflé adan.

On tranblèman-d’tè souklé tousa ki té la ;

Son a kòn-la té ka tèrbolizé dyab-la,

Davwa kon towo, i té on lèspri Latè.

Konsa, Ti-Sapoti koumansé fè kòlè.

“Arété dézòd-la, tanpri souplé !” i di,

“Kité zanmi an-nou trankil,” mandé Tobi.

Tousuit lèspri-la kité men a Nawòl vid,

Épi pannan i doubout, figi a-y pran rid,

Jistan po a-y té flijé kon ta on vyé nonm,

Kon désen makakriyé lè ou pa ni gonm.

Ah, ladévenn pou on modi piti bébé,

Ki té ka pérézité moun toulongalé !

Ti-Sapoti té pran sonmèy pou on moman,

Davwa, lèspri pa kapab mò avan jijman.

Aprésa on twoupo ti zannimo vini,

Épi adan bwa yo chayé Ti-Sapoti.

Anfendikont, kòn a towo-la fè silans,

Kilès pou tout zòrèy sé té on réjwisans.

An fonbwa-la, Bòkò-Bazil té vwè é sav,

Sitiyasyon-la pou li té plizanpli grav.

Sa fè, i kriyé Ladyablès pou ba’y on pal :

On lèspri ki ni larènonmé pou fè mal.          

Lèspri Ladyablès té pran fòm a on fanm,

Èvè bèl kò é po, ka maché èvè ganm,

Chivé swa anba tèt maré, byen abiyé ;

I té ka pati lannuit pou fè méchansté,

Ka annimé nonm i anvi èvè charm a-y

É pasyon ki kaché dèyè on lévantay.

Sé konsa, dyab parèt douvan jenn Tobi,

Bouch kolé anlè zòrèy, i palé’y bichi ;

On koulé mo ansòsyan chayé tiboug-la,

Ki koumansé dansé èvè bèl madanm-la.

Zaygo-a-bèf ? Gason-la pa té ka menm vwè,

Padavwa ti kè  a-y té ka monté anlè.

Ladyablès té ka valsé Tobi alawonn.

Nawòl té ka kriyé, i pa té ka réponn.

Charm a mové lèspri-la té mokozonbik,

Ka chouboulé lézòm tankon tenmpo mizik.

Kè a jenn konpè-la té ka bat bidibip,

Ankò tibren é té k’ay rété yenki rip.

Alò Nawòl pran pli kouraj pasé bèt,

I ba bèk-a-zozyo a-y la on kou d’souflèt ;

Onpil vibrasyon é son-viré fè lantou,

É lèspri-la arété fè kadans tanbou.

Dé zòrèy a Ladyablès té ka rézonné,

I bigidi épi ajounou i tonbé.

“Tanpri souplé, asé !” i té ka sipliyé,

Pannan zòrèy a-y té ka souflé é gonflé ;

Aprésa i ajouté, “Pran pityé pou mwen !

Man ké kité zòt alé san baré chimen.”

Sèlman tout pawòl té initil aprézan,

Piski son a bèk-la té vini enpòtan.

Tousuit tanndé a Ladyablès anni pété,

Épi i tonbé léta apré gran anmwé.

Kantapou Tobi, kouché atè-la kagou,

I té parèy on moun pri an séyans vodou,

Kon apré déposésyon adan kèk légliz,

Oben kon moun a doukou ki fini fè kriz.

Édo kouri vini pou ba boug-la on pal ;

Nawòl té boulvèsé apré tan kanaval,

Woupran bèk-la, é maré’y alantou kou a-y,

Ka chèché kòn a Tobi ki té anba pay.

An menm balan-la on-tralé zozyo vini,

É chayé Ladyablès koté Grangouf isi.           

Bòkò-Bazil pòkò té fini èvè yo ;

Konsa i kriyé tout larèstan bannélo :

Bèt a Man-Ibè, èvè on-kounan pitit,

Pati san tadé akwèdi on gren-sibit.

Èvè’y té tini on gwo kwadjalo a chenn,

Kilès té ka anonsé lézòm ladévenn.

Pòv fanm, ki té viktim a on kakwè jalou,

Kilès té mofwazé’y an kochon pou toujou.

Twòp gadé bèt-la, ou pri an kafousité,

Akòz nwèsè an nanm a-y ki two maléré.

Souvan alantou kaz an lannuit san lalin,

Li èvè pitit a-y ka drivé kon vèrmin.

Apré’y plizyè Ti-Mons ki ka sòti an zé,

Kilès ni moun anba bra a-yo ka kouvé ;

On ti bourèl ki ka volé pou mèt a-yo,

Mé sa pa gyè fasil pou dépri èvè yo,

Èspésyalman lè i kriyé “Papa, Manman”,

Davwa lèspri-la pa éklò pa aksidan.

Épi sòsyé-la voyé yonndé lòt lèspri :

Kòkma ki mofwazé an timoun ki piti,

Séla ki asiparé té mò san batèm.

Sèlman sé lèspri-la té ni lidé pwoblèm,

Pou kouyonné lézòm ki an zéprèv dèy,

Alòs ki tout lémò ka kouché an sonmèy.

Épi mi konsa Tobi, Édo é Nawòl

Té k’ay goumé kont onpil lèspri alavòl,

Ki té ka avansé asi yo alakous.

Otan zaygo té ka fè latè pran soukous ;

Chak Ti-Mons té anlè do a on bèt Ibè,

Pannan sé kòkma-la té ka planné anlè.         

Pou nouvo baga-lasa, Édo té paré ;

I kité Tobi é Nawòl on tan pozé.

I pati alatak douvan sé lèspri-la,

Kilès kon twoupo té ka rafalé pyébwa.

Édo pran kal a lanbi-la, é souflé adan ;

On vag dlo granbalan sòti sibitman.

Parèy dlo ka désann apré gwo lavalas,

Ka bouré asi koté tousa ki anfas,

Vag-la déboulé pli ba an granfon-la ;

I chayé Bèt-Ibè é tout sé pitit-la.

Sé Ti-Mons-la monté an pyébwa alakous,

Davwa alagadé dlo-la, yo pran lafous.

Konsa yo sèvi sèl gran adrès yo té ni,

Ki sé vòlé nenpòt zéfé kon yo anvi ;

Alò yo koumansé parèt é disparèt,

Yo chak ka fè lantou èvè on ti malèt.

Oti kòn-a-bèf, é oti kal-a-lanbi ?

Menm joli bèk-a-zozyo té garé osi.

Mi on sitiyasyon katafal pou yo tout !

San ayen, ki mannyè yo pou rivé about ?

Sé lèspri-la ké ka ri yo anbiskankwen,

Ka fè koukou-djèdjè, malèt an lanmen.

Alè, sé twa gason-la té obò kannal,

Yo té ka èspéré on zanj ba yo on pal.

Yo kalkilé lontan asi kisa pou fè,

Jistan on lidé ki té savan fè limyè ;

Sibitman Tobi mété kò a-y ajounou,

Lanmen atè ka bengné andidan labou,

I fèmé zyé, é mandé lézòt fè parèy,

Pou kriyé é priyé Yaya-Zanbi èvè’y.

“O Papa ban nou zèl, O Yaya ki nan syèl ;

Non a-w yo pou béni, domenn a-w pou vini

Volonté-w pou réyèl nan latè kon nan syèl.

Mi, ban nou jòdi-jou sa nou bizwen chak jou.

Fè gras lè nou an fòt, kon nou fè gras lézòt.

Woté nou an dlo sal, é sové nou di mal.

“Nou bizwen on pal, Ou ki voyé sèvitè,

Ki té menné nou goumé adan on lagè,

Ou sèl ki gran wa an bitasyon Panfétay,

Édé nou rivé davwa nou pri an batay.

Tousa ou té ni, sé Ti-Mons la vòlé yo,

Aprézan fè yo pasé an difé é dlo.”

Alafen, sé lèspri-la trapé latranblad,

Épi nanm a-yo koumansé vini awad ;

Pasé an dlo é difé, sé kondannasyon,

Zéprèv final pou soufè avan détwisyon.

Fèmé an Panfondòk san janmé libéré,

Yo pa té vlé sa pannan lézòt ka jouwé.         

Alò yo sipliyé sé twa kanmarad-la,

Mé malérèzman pou yo i té ja two ta.

Sis malèt ouvè é libéré tout zéfé.

Zétwal-la vòltijé dlo, é Wòch limé difé ;

Yo ba tout sé lèspri-la on-kalité chòk,

É Banbou fè lézè chayé yo Panfondòk.         

Chak zéfé viré douvan mèt a-y alavòl,

Épi non a-yo tout té maké an senbòl :

Wòch kon Kòn-a-bèf, sé té difé é latè,

Banbou kon Bèk, yo chak sé lèzè é nwèsè,

Zétwal kon Kal-a-lanbi, sé limyè é dlo.

Yo té diféran : pli bòdzè, é pli kòsto.

Tobi èvè dé kanmarad a-y té gangnan,

Vizavi sé prèmyé dyab-la, ki té puisan.

Konsa on jennfi zayal parèt dèyè yo,

Kilès di : “Zòt rivé obò on dòt nivo.

Man sé Yawaka ; man la pou pran zòt onò,

Chayé zòt alé koté Granlétan Vyé-Fò.           

La ni dòt lèspri ki ka dominé dlo ;

Avan Bòkò-Bazil zòt ni pou konbat yo.

Tout séla ki lézè é latè ja tonbé,

Konsayéla, larmé lanmò ka dégrenné.”

Fini palé, Yawaka lévé onsèl dwèt,

Épi adan on batzyé yo chanjé founèt.