Moko Tobi 06

Konsa, twa jennboug pati alabrin-di-swè,

Kité Grangouf pou désann anmitan tè,

An dèstinasyon fenfon Granbwa-Pélison.

Sé sa Ingolé té ba yo pou dirèksyon.

Apré maché anba on lapli ki té tyak,

Yo ripé Laba nan labou kon nèg-bitak’.

 

Alamonté, yo kontré on nonm douvan yo,

Kilès té ni on gran sak épi on chapo.

“Lè nou rivé Lého, zòt ké pozé tibren.

Man sé Yabanza, on mésajé ki gadyen.”

Nonm-la pa di plis é i kontinyé monté,

Èvè on bwa-chandèl ki té la pou gidé.          

 

Nan bwa-la tout biten té an nwèsè total ;

Yo koumansé tann yon bwi a pat a chouval

Ki, lè ou gadé, té on mannyè pa komen.

On plakata kòtòk, zaygotaj bataklen.

Chouval-Twa-Pat té alamonté dèyè yo,

Èvè on gran misyé byen zouté anlè do.

 

Flanbo a-y an men a-y, i palé ba Tobi,

Ki sibitman vwè i té tousèl san zanmi.

“Oti kanmarad a-w yé ?”, nonm-la mandé’y.

Tobi pa réponn, davwa lapè té tranglé’y.

I té tann palé, mé pòkò té janmé vwè,

Chouval mistik lasa ki pa té òwdinè.

“Karant fwa dé minit ou ka maché konsa ;

Ou dwèt las é fen afòs monté mòn-lasa.

Mandé détwa kasac-giyòm pou ou manjé.”

Nonm-la té two chachtren, ochan an vérité.

Tobi di’y : “Viv pou manjé ka rann moun èsklav ;

Vomyétan tèt savan ki bouden plen kasav.”

 

Apré i tann répons-la, gran Dyab-la chayé’y.

Adan on bat-zyé, sé Granbou i dépozé’y :

“Gadé tousa moun ki ravèt adan légliz,

Ka fè lasablan yo bon, mé sa sé bétiz.

Montré ou ni lafwa, fè mirak douvan yo :

Fè lapli tonbé, oben maché anlè dlo.”

 

Tobi gadé nonm-la dwèt anmitan dé zyé,

É i di’y konsa : “Achté pou vann pa péché ;

Pisimyé zyé vwè mizè ki lanmen vòlè.”

Gason-la té ja sav misyé té miyonnè.

Tousuit nonm-la pran’y anlè tèt a Mòn-Piton,

É i montré’y an menm balan-la tout bitasyon.

 

“Sé mwen ki ka kontwolé toupatou isi,

É menm pli lwen ankò adan lézòt péyi.

Tousa man ké ba’w, ou ké kon Misyé Louwa ;

Vini travay èvè mwen olyé sèvi bwabwa.”

Toulongalé, Baliwa pa té ka démòd,

Sèlman jenn Tobi mété lèspri a-y annòd.

 

I réponn : “Chak bougo ka halé kal a-yo ;

Simyétan ou chyen atè ki chyen an kanno.

Aprézan menné mwen viré la mwen té yé.”

Konmdi konmfèt, on kalité brin blan lévé,

Lamenm Tobi té doubout èvè zanmi a-y.

Édo té ka souklé’y, yo té ka di’y, “Annou ay !”

Sav konmen tan, ès menm i té janmé pati ?

Tobi té ni on-paké kèsyon an lèspri.

Nawòl mandé’y pouki i té fè dèmi-tou,

Ba ki zonbi i té ka palé kon moun fou.

Pa kapab dékatyé tousa ki té rivé’y,

Ti konpè-la réponn pli ta i ké èspliké’y.

 

Yo woupran lawout alamonté Labadil ;

Sèlman on fifin lapli pa rann sa fasil.

Uitè d’swè té ka vansé dèyè on lalin

Kilès jou-lasa té ni on koulè chabin.

Sé jenn gason-la té ka suiv gran zayal-la,

Ki té douvan, ka présé yo monté mòn-la.

 

Rivé anho Mòn-Fréchi, Yabanza sispann ;

Aprésa i viré do é di yo, “Dlo pann !”

Épi kon zéklè Tobi réponn li, “Koko !”

Alò nonm-la mandé yo fè on ti kanpo,

I koupé koko alo pou yo déswèfé.

Apré i kriyé Tobi pli lwen pou palé.

 

“Adan yon koté vid san limit an nwèsè,

Djòkté té tousèl ka floté, ka branné fyè :

Sila té prèmyé éléman a tout lavi,

Tout ègzistans a Yaya-Zanbi, sé té li.

Konsa, I fèmé kò a-y adan on kalbas,

Pou mété bò a linivè : tan é lèspas.

 

Kalbas a linivè vini koupé an dé,

Divizyon-la té éléman Dlo é Difé.

Yaya kité anho vid : sé éléman Lézè ;

I fè solid anba : sé éléman Latè.

É konsa Djòkté té ka anbraré yo-tout,

Mé travay a Yaya-Zanbi pòkò té bout.

I fè linivè an twa lawonn nonmé Pan :

Yaya-Zanbi mété Panrasin anmitan,

Ki sé baz a tout lavi, domenn a Djòkté.

Alawonn sé Panzokò, pou Dlo é Difé :

Domenn a lézòm, bèt é tousa ki lanati.

‘Sé limit koté yo pou alé’, Yaya di.

 

Aprésa, Yaya arimé on twazyèm pan ;

I ba’y non Panlèspri, kilès gran toubònman :

Sé pou tout lèspri adan Lèzè é Latè,

Ka alé-vini toupatou nan linivè.

Anfendikont, Yaya ba chak vivan on wòl,

É pou tout zafè aplon I ba yo pawòl.

 

Sèlman, I pa té mété yo èsklav mé lib,

Kifè aprésa rivé on moman térib.

Bèlté an kò rann détwa zayal awogan,

Libèté fè dòt zayal vini méchan.

On gran èskandal fèt alantou Panlèspri

É tout lèspri té ni dé kan pou yo chwazi.

 

Alò Yaya séparé dé kan pou lagè :

Pozé anho, I plasé éléman Limyè,

Pou bitasyon a sa ki bon : sé Panfétay.

Épi pou séla ki pa zabitan a kaz a-y,

I bésé éléman Nwèsè : sé Panfondòk,

Sé kaz a Baliwa, é tout dawal mastòk.

 

‘Sé twa prèmyé pan-la ni on tan ki pou bout,

Asèlfen tout vivan garé sa jwenn lawout :

Panfétay pou Limyè, Panfondòk pou Nwèsè.

On panno pou chak : sé Lézè oben Latè.’

Aprésa ni kat éléman Yaya mayé :

Lézè èvè Dlo, kon Latè èvè Difé.

Tousa sé tras pou rivé an dèstinasyon,

É sé pouki fo tout vivan pran désizyon :

Davwa yo ni on katoutou, swa plen, swa vid,

Pou jwenn on lavi, swa toloman, swa lasid.

Dlo é difé sé éléman ki pou rann pwòp :

Sé kon sigré ki kaché andidan anvlòp.

 

Gadé, Djòkté sé tousa ki ka fè matyè :

Piti envizib, fondasyon a linivè

Ki sé chouk a zo èvè kò, wòch é zétwal.

I sé chimen mitan a kat pwen kadinal,

Kat éléman ki pa Limyè ni Nwèsè.

Mi vérité a tousa ou pa kapab vwè.                          

 

Lévé zyé osid épi chèché Gwokato,

Zétwal ki pli klendan, otan ki on flanbo,

Ki ka gidé lézòm dépi nanni nannan,

É kilès pann an kou a Gran Chyen komandan.

Anlè’y, on Chasè ni on senti twa bijou :

Janm blé klè, é bra wouj akwèdi woukou.

           

Chasè-la vlé tiré asi Lapousignè,

Sèt tipoul kabanné adan on nich limyè.

Dézyèm zétwal pli klérant an syèl pré lorizon :

Mi Kanawa pa vlé vansé san zaviwon ;

Anmitan syèl, Siyon-Mousach ni plen zétwal,

Tras blan la ki ka kléré kon bann kristal.

 

Épi si ou té kapab vwè ankò pli ba,

Ou té ké kontanté kè, ka gadé Lakwa.”

Mi sa Yabanza té ka rakonté Tobi

Parapòt linivè, sa ki gran, sa ki piti.

Apré tousa, zayal-la sispann mo kréyòl,

Kon i té fini palé ba’y an parabòl.

Krikèt èvè gounouy té sispann fè dézòd,

Konsi tout lafanmi té pati an ègzòd.

An mitan silans, an mitan van, on vwa palé,

Adan on lang kilès kontinyé révélé :

Lang kominikasyon adan tout Panlèspri,

É sé té twazyèm fwa Tobi té ka tann li.

 

Bèlté a lèmonn sizé anmitan zyé a-w,

Grandè a lavi ka maché toulong bouch a-w ;

Lè nanm a-w ké tonbé ajounou pou gadé,    

La, lèspri a-w ké ka lévé jistan ou maché.

Douvan’w, tini on voyaj ki pa fasil pyès,

Mé ansanm finisman ké byen magré féblès.

 

Yo sèvi lang-lasa dépi nanni nannan,

Pou lézòm adan lèmonn rété ignoran ;

Mizi an mizi sé boug-la ka aprann li.

É pou bout an kréyòl Tobi tann vwa-la di :

“Fo ou travèsé tout lilèt-la konyéla,

Anlè sé mòn-la é adan sé ravin-la.”

 

Sibitman Yabanza kité Tobi tousèl,

Toupannan i té doubout, ka kontanplé syèl.

Jistan lézòt dé zanmi-la vini jwenn li,

Yo ki apré kanpo, té alé dégoudi.

Nawòl é Édo té asi on gran distans,

É yo raté on bon kolasyon konnésans.

 

Yo té ké voudré Tobi di sa i aprann,

Asèlfen on jou yo osi rivé konprann

Adan ki sitiyasyon yo k’alé antré,

Épi an ki mannyè yo ké kapab gangné.

Sèlman yo tout rété kanpé, ka gadé Lalin

É zétwal, Yaya té simé kon grenn farin.

“Annou alé an fenfon Granbwa-Pélison,

Koté Ingolé té voyé nou an misyon !”

Konsa Tobi palé ba Nawòl é Édo.

Épi yo kontinyé désann mòn san flanbo,

Jistan i sonjé wòch-la ki té an sak a-y,

Kilès on jou avansa vyé nonm-la té ba’y.

 

“Twoké èvè lèspri-folèt-la,” i té di,

“Ba’y kwi-la, é kichòz enpòtan ou ké ni.”

Asiré jenn gason-la té désèpsyonné,

Lè vyé nonm-la èvè on wòch blan té viré,

Ka lonji lanmen, épi di’y fo ni lafwa,

Piski souvan sé pli piti ki méyè wa.

 

Adan sak, gason-la pran wòch-la, ki té nwè,

Mé san konnésans a kèk kalité mistè,

Zéfé-la limé kon lalin lè i wondi,

Ka kléré alawonn, ka sèvi yo zanmi.

Mi on dwòlté an zyé a sé twa jennboug-la !

On wòch klendan té ka gidé yo an fon-la.

 

I té Djòkté, i té Latè, i té Difé :

Èvè plizyè éléman sila té mayé,

Tankon tousa sé mésajé-la té ba yo,

Kèlkanswa sé Tobi, Nawòl oben Édo.

Pask’ yo antré an lagè ki pa natirèl,

Tout arm a-yo tini pouvwa èksèpsyonnèl.

 

“Zòt pou lité kont larmé a Bòkò-Bazil,

On konbòch a Baliwa plis pasé dis-mil ;

Sé on gran sòsyé angajé pou fè bétiz,

Ka mété Panlèspri anmitan on dòt kriz.”

Sé sa zayal-la té di yo an joupa-la,

Kilès yo té bati obò gran basen-la.

Yabanza té on zayal a Yaya-Zanbi,

Èvè otan bénéfis pasé koklaya.

Yaya té mété’y komandan nan Panzokò

Pou i défèt tout larmé lèspri a lanmò,

Ki té fè lidé lonbrajé tout Gran-Galèt,

É pou alafen mété Baliwa kon mèt.

 

Ti wòch klendan la té ka chofé plizanpli,

Jiskatan i pran difé an men a Tobi,

Kilès vitman té oblijé lagé’y atè,

Davwa wòch-la pa té mayé èvè Limyè.

Bébétoum, sé twa boug-la arété maché,

Pou tanté étenn zèb-la ki té ka brilé.

 

Tan difé alawonn pérézité Nawòl,

Ki té ka swété alè dlo adan kèk bòl ;

I koumansé bat atè èvè on banbou,

Sila on jenn boug mésajé té ba’y lòt jou.

Sèlman, alasoupriz pou li é pou lézòt,

Banbou-la lévé van é on pichòt difé.

 

Lamenm, Yabanza parèt é di trankilman :

“Mi, Édo, sèvi zétwal-lanmè la vitman !”

Alò i tiré’y an sak a-y, san sav kisa pou fè.

Akòz van-la, difé-la té monté anlè,

Tankon toubouyon paré brilé alawonn,

Pou mété an sann tout biten an yon sègonn.

 

San kalkilé twòp, adan on moman danjé,

Tobi pran zétwal-la Édo té ka kenbé,

Épi i lansé’y an toubouyon difé-la.

Édo hélé tèlman, parèy moun ozabwa.

Mé ti zétwal-lanmè la pa lévé’y di gad,

É koumansé voyé dlo pasé on kaskad.

Sé té kon an tan Délij, lè fontenn fondòk,

Té fann ouvè é té ba latè on gran tchòk,

Épi voltijé anlè onpil dlo toupatou,

Dapré sa Yabanza té rakonté on jou.

Zétwal-la fè on pichòt dlo ho kon léchèl,

Kilès apré désann kon bonm-dlo dépi syèl.

 

Sé té on èspèktak ochanstan pou lèspri

Ka mandé tout kapasité pou réféchi,

Pou konnèt ki mannyè on wòch ka fè difé,

Akwèdi tousa ki natirèl té pèd pyé,

On banbou ka fè van, on zétwal ka fè dlo,

Kifè pèsonn an moman-lasa té ni mo.

 

Yo té sòti chapé on modi katafal,

Apré tousa jé limyè é bakannal ;

Épi kon tout biten té okalmipla,

Yo ranmasé sa ki té ta-yo atè-la.

Wòch, banbou épi zétwal, chak zéfé té tèk,

Ayen pa té brilé, é vitman yo té sèk.

 

On vonvonnaj é on klèté diskoupé yo ;

Anbiskadé an pyébwa, on limyè bòsko,

On flanm jòn té ka souskandé lé twa konpè.

Jiké anlè on branch i palé ba yo fyè :

“Nou pa vlé vwè zòt, alò fè lawoutounèl.

Zòt an sèy-pòt la, é sé mwen ki santinèl.”

 

Douvan lapérézité, mé pa pou kouri,

Sé jenn drivayè la pa fè chimen-kochi.

Alavwè kouman yo té doubout kon pikèt,

Kréyati-la désann anflanmé kon komèt.

Rivé atè, difé étenn, kò mofwazé,

Parèt anfas èvè yo on nonm anrajé.

Lanmen fèmé, on tilimyè parèt adan,

Lanmè ouvè, sé té on boul difé tout blan.

Voyé’y anlè sé boug-la ki kouché atè,

Soukougnan-la té ka ri èvè lèd mannyè.

Tobi pran wòch a-y, é voyé’y anlè nonm-la.

Zétensèl pétayé kon mòso chabon-bwa.

 

“Sé èvè sa zòt kwè zòt kapab gangné mwen ?

Piti wòch-lasa pé ké sèvi zòt ayen.”

Soukougnan-la té ka fè zingzing adwèt,

Volé agòch i té ka dansé an jiwèt ;

Sé té on anmizman pou’y, on léwòz minui,

I konprann i té mèt sové-vayan isi.

 

Sibitman on gran van lévé an toubouyon,

Monté an syèl, é fòmé on machann-chabon :

Banbou a Nawòl té ka kréyé gwo niyaj.

Zèklé té ka kléré èvè woulman loraj,

On lavalas koumansé wouzé savann-la,

Davwa Édo osi té lansé zétwal-la.

 

On lapli difé é wòch-souf té ka tonbé,

San brilé lanati, sé nonm-la i vizé ;

Mé soukougnan-la té ka fatigé vitman.

Lapo brilé akòz wòch-souf la toubònman,

Nanm pri an kèk tèrbolizasyon lanfènal,

Angajé-la té an plen soufrans grangoufal.

 

Malè ba’y, li ki té angajé pou dawa,

Kon onpil dòt zòm ki ka travay kont lalwa,

Kilès té séparé Panzokò é Panlèspri,

Kilès té défandi lézòm sèvi maji,

É tout kalité aksyon ki kont linivè,

Piski yo té fè lidé maché an nwèsè.

Mi yo, lézòm ki an sèvis a Baliwa,

Sèlon sa yo trapé an grad é an pouvwa :

Mofwazé, kilès ka touné an chyen lannuit,

Ka drivé toupatou tankon vyé parazit.

Gadè-d’zafè, ki di kapab ranjé zafè,

Ka palé ba lèspri, é fè poban pou bwè.

 

Yo ka pran plizyè tinon, mé yo-tout parèy.

Kakwè, kèlè, kenbwazè : toujou san sonmèy,

Sòsyé malnonmé, ka miganné mové plan,

Ka soutiré lézòm pou pouvwa é lajan.

Fout yo avèg èvè lidé sé yo ki chèf !

Zyé a-yo enkapab vwè yo jouké kon bèf.

 

Kantapou soukougnan, ki enmé fè volan,

Ka woté po pou kléré kon difé an van,

Ka bat lannuit jistan yo tann chanté a kòk :

Menm sò-la rézèvé pou yo an Panfondòk.

Zòm ki ka travay pou nwèsè sé angajé,

Ka sèvi dyab, kilès dawal ka komandé.        

 

Kan ki modi tini on léchèl-grad konsa,

Èvè an tèt a-yo tout, sila ki Baliwa,

Kilès dòt bay on non ki vlé di Advèsè.

“Sila kwè i wa” té on bèl zayal limyè,

Sèlman i divini aristokrat pa twòp,

Kifè andidan’y pa tini ayen ki pwòp.

 

Tan bon biten lè i té an kan ki béni,

On zayal komandan a zanj pli ba ki li.

Vérité, Yaya osi ni on léchèl-grad

Apré li sé zayal, épi zanj anbasad ;

Zòm ki an sèvis a Yaya sé mésajé,

Épi mi sé konsa sé dé kan-la réglé.

Nan Panlèspri, zayal ka lité kont dawal ;

Nan Panzokò, zanj é dyab an konba brital.

Yo tout sé lèspri, yo chak ni aksyon a-yo.

Épi davwa lézòm pa té pyès zannimo :

Wòl a-yo adan Panzokò é Panrasin,

Angajé oben mésajé, sé fè boulin.

 

Épi sé konsa, soukougnan-la boukanné,

Tonbé rèd atè pannan yo té ka gadé.

Tobi fè douvan pou di Nawòl é Édo

Alé vitman ranmasé tousa ki ta-yo.

San fè rèta, sé twa jenn gason-la pati,

Ka maché an fenfon lannuit san kaponnri.

 

Nawòl rakonté on ti pawòl anségnan,

Ka sèvi pou korijé moun ki malpalan :

“Yo sé gwo mòdan, mé nou pa pyès kakazwa ;

‘Fo pa konté zé an fès a poul’, mi sé sa.

Menm si alè lézòt ka dézèstimé nou,

‘Pli ta pli tris’, yo ké ni pou manjé labou.”