Moko Tobi 04

Landèmen rivé,

Pou alé an véjè-la anlè mòn,

Èvè lidé pétèt i ké touvé yonndé ponm-kannèl.

Apré i manjé,

Vitman présé Tobi halé on gòn,

Ki té on gran pannyé pou pen, é ta Man Milo té bèl.

Épi i fè pyé, ka soté kon moun ka jouwé marèl ;

Chèché an pyé-la détwa mango jòn,

Lévé tèt gadé,

Sèlman sèl pyé-bwa i touvé ka pòté té pyé-sirèl.

Tiboug-la té kòlè kon bèt a kòn,

I té trakasé.

“Yè té ni plen fwi,

Kouman sé pyébwa-la ni yenki fèy ?”

I palé tèlman fò, é lamenm tibolòm-la parèt.

“Abandonné, wi !

Ou bizwen rézisté mwen kon lavèy ?

Antouka, ou pé pa gangné ; mwen sé on lèspri-folèt.

Alò ban mwen kwi-la, pou ni fwi é menm détwa sirèt.”

Konpè fè konsi i pa ni zorèy ;

I pa réponn li ;

Plito i désann mòn é alé sizé anlè on charèt.

“Misyé anmèrdan ; mé kisa man fè’y ?”

Tobi té égri.

I lonji kò a-y,

Pou pa pété tèt a-y asi tousa ;

An moman-lasa, gason-la santi toupré on prézans.

Anba chapo-pay,

I hélé : “Ou pé ké ni kalbas-la !”

La i drésé kò pou gadé, mé sé té on dòt konnésans.

Kon pikèt akoté’y, on jennboug té doubout an silans.

Tobi rété parèy on ababa.

Lòt-la palé ba’y :

“Ba lèspri-folèt kalbas-la san fè pyès rézistans ;

Piski pou li bòl-la ni pouvwa.

Pou moun ki mèt a-y.”          

“Ében misyé fou ;

On kwi man ka mété zéfé adan,

Anlè latè pa ni kwi pli komen ki sila man ni.

Sé on ti joujou.”

Lòt gason-la kouté Tobi lontan,

Épi san di’y pyès dòt pawòl, i touné do pou pati.

Jenn tiboug-la té anvi konnèt kikoté misyé sòti,

Alò i maché dèyè’y on moman.

Adan on détou,

É san fè twòp bwi,

Lòt-la pasé dèyè on flanbwayan

Koulè touloulou.

Chèché tout koté,

Gran Tobi pa té ka vwè’y ankò pyès.

Mé kon tik enmé bèf, sé lèspri-folèt-la i ka vwè.

“Ou ni mésajé !”

Lèspri-la di’y, “Sé pousa ou ni mès !

Mé sa pa pou chanjé ayen, nou pati pou fè lagè.

Si ou té kouté mwen, chikann té ké fini dépi yè.”

Tobi di’y : “Man désidé fè on jès.

Annou bokanté !

Man ka ba’w kwi-la, é ou ka arété fè mwen mizè.

Sinon ou ké trapé bab an vitès.

Di mwen sa ou vlé.”

Ti bolòm Folèt,

Pa té vlé on lèspri dèyè’y osi.

Davwa i gangné sa i té vlé, Folèt tonbé dakò –

“Alè ou onnèt,”

I réponn tiboug-la, “Ou byen chwazi.

Man pa pè lézòt lèspri-la, piski sé mwen ki pli fò.”

Konsa Tobi ba’y kalbas-la, é vitman i pran lòtbò.

Jennboug-la sòti an solèy midi,

Ki pa té pyès frèt.

An chimen, on vyé nonm ba’y on tiwòch ka kléré kon lò.

I parèt vit, é lamenm i pati,

Kon flèch labalèt.

Èvè’y, Boustabak,

Kilès té jouké anlè zépòl gòch,

Pran lavòl kon gligli alapousuit folèt anba bwa.

Kon bonda-Man-Jak,

Pli chalè pasé fanm ka pòté tòch,

Zozyo nwè la sé anbasadè panmi tout sé bèt-la.

Dépi lenstan ou ka tann li olwen, ka bay on lavwa,

Panga bougonné pou fè kèk rèpwòch.

Okontrè mété zòrèy an kontak,

Davwa travay a-y sé pòté nouvèl an tout péyi-la.

Pou ba Tobi, Yaya konfyé’y on wòch,

Ki ka fè mirak.

Annò, tiwòch-la ?

Non ! I té blan, mé solèy fè’y kléré.

I gadé’y an tout sans, mé i séré’y an pòch a-y tousuit.

Té ni on moun la,

Ki di : “Bonjou. Ou sé Tobi, pa vré ?”

“Anhan !” Tobi réponn on tiboug figi bèl kon kaymit.

Boug-la di’y, “Ni sis lanné man té vini fè on vizit,

Épi anba bwa-la nou té kontré,

Ka chèché souda.

Nou té palé on ti moman, bwè ji, é manjé dannkit.

Sa ka fè lontan, ès ou ka sonjé ?

Té ni Sanson la.”

“A, mé si ! Nawòl !

Sa ka fè lontan menm, ou ni rézon.

Fo ou vini pli souvan. An Gwadloup, ou obliyé nou !”

“Voyaj-la pa mòl”,

Nawòl réponn : “Sé on èspédisyon,

Travèsé kannal-la an kannòt. Sé yenki dlo alantou,

É si pa ni van, délè ou anlè lanmè pou dé jou.

Lannuit, ou kapab pèd dèstinasyon,

San zétwal, bousòl.”

Nawòl palé, é Tobi di’y : “Vini manjé èvè nou.

Ou pé pa di non ; pa fè trayizon

Pou dòt kastwòl.”

Konsa yo alé,

Épi yo pasé on jouné plézan.

Dòt jou yo té alé drivé, pati lachas é lapèch ;

Yo ké ka bengné.                                                       

É pou fè chabon, yo koupé on-kounan bwa-kanpèch,

Ké bat anba bwa-la, é adan létan.

Sé konsa yo kontré bonmaten avan tanbou !

Mi konsa yo jwenn laprémidi avan tanbou.

Sé laprémidi, obò Gran-Basen, létan mistè.

Tobi té alamannèv, anba solèy asi on joupa,

Bati an lizyè-la, alantou on pòyé,

Bwa é branch pou kò, lacho é tè-gras pou po :

Bòsko mé alézan, bitako mé vivan : mi zafè.

Mi niyaj nwè chayé on mové tan tanto,

Alakous, jenn konpè-la fini travay-la.

Loraj woulé, van souflé, lapli tonbé, tikaz pa branné.

Andidan, jenn konpè-la ranjé lèspas-la,

Mennajé, épi pran plas asi twon koko ;

Bisui é pendou, balawou é kalalou : mi dousè.

Bò-d’rivyè té ka fè chwa an lavalas dlo,

Bitasyon kon pyébwa é ravin ka néyé :

Tobi té alanbiské, vwè Nawòl ka vini ankèkpa.

Sé ouvè ba’y pou atann kalmipla asi latè.

Tototo ! Mi tipòt-la woukoumansé souklé ;

An sikso yo lévé, ka mandé kimoun ki té douvan la.

Bidibip ! kè a Tobi té ka bat.

Déyò-la on jennboug té vlé kaché lapli.

San pèd fwa, i fè’y antré.

Di’y sizé, mé rété gadé san savé kisa pou di.

San tchansé, lòt-la pran lapawòl.

“Man té adan on rèv èvè zòt yè oswè, san konnèt zòt,”

“San diskou, ni palé parabòl,

Dépi bonmaten yon lidé di mwen vini isi.

San fè won, an vérité,

Détwa lèspri man kontré lè man pati.

Bigidi, mé pa janmé pèd lakat,

Alè nou ka kontré, sèlman man asiré sé pa prémyè fwa.”

Tòbòk an tèk, tout moun ki té la té débousolé.

Apré kalkilasyon, yo chak pozé kèsyon,

Zòrèy kouté sa bouch té palé.

Bokantaj tout istwa, tout moun ozabwa :

Yonn rakonté on nonm i kontré,

Chouvalé ogalo, ka pòté on chapo :

Wach ! i tayé fwèt, apré i disparèt é kité’y on malèt.

Doubout laba tousèl, anba bèl akansyèl,

Vòldifas lawoutounèl, san ba moun nouvèl.

Épi san enkyèt, san fè tounikèt, anba on charèt,

Uitè-d’maten lavèy, malèt-la i ouvè’y.

Fafouyé anbafèy, byen blèz an fotèy : alasoupriz,

Touvé on ti banbou, klérant kon bèl bijou. Alawoupriz.

Gadé byen alantou, Édo té ni doukou.

Jennboug a bèl tèt, triko salopèt, zyé koulè kennèt :

Hokò tankon léchèl, séryé kon kolonèl.

Istwa-la té two bèl, mé prèv-la té réyèl,

I fouyé pochèt, on zétwal frèt, vlopé an sèvyèt ;

Plézi pasé chodo, pou gran Tobi Milo.

Nawòl souklé pannan i kouché,

On santiman lajwa fè monté on lafwa :

Konfyans gagné sa kè dépozé,

Nòstròm pran pozisyon pou fè déklarasyon.

Lapérézité palé : Nawòl pran latranblad.

Mwen ni on biten pou di, mi sa ki rivé mwen osi.

Lakapasité palé : Nawòl pran débandad :

Nouvo révélasyon lè man vwè on vizyon :

Konfè-d’manti, on timoun vini,

On jou té ka fè nwè, i parèt san mwen vwè ;

Émosyon djòk fè mwen sézi,

Pasé anmitan zyé, chayé mwen alé.

I ouvè lapòt, on miyon zapòt, zayé san pwenn fòt ;

Razé mwen alavòl, i pozé on gran bòl :

Hadiman san fè wòl, mwen gadé san pawòl.

Sanm joli pòpòt, zyé koulè kawòt, bòdzè plis ki dòt ;

Gason-la ofè mwen sa : on banbou adan bòl-la.

Tout èstébékwé, é san kapab palé : man fè analiz.

Sa té flo kon pay, é gravé bèl détay : mèt a métriz.

Uitè-d’swè té ka bay, lè i ouvè bouch a-y,

Épi di an chichòt, kon mélodi bèl nòt :

‘Vérité-la pa mòl, pli mové ki alkòl ;

Dépi ou ni bousòl, ou pa pou touné fòl :

Wa-la èvè zòt, sé li ki pilòt, maché kòt-a-kòt.

Chimen-la débaré, lagè zòt k’ay alé.’

Yenki sa i di, épi i pati.

Sé pa pawòl pou bwè, mwen-menm bénékakwè :

Zyé an-mwen pa manti, sé sa ki fèt zanmi.

Alè sé lokazyon pou nou pran dirèksyon.

Tobi té tan abazoudi, pas tousa zafè té dwòl :

I rakonté istwa a-y osi.

Anfendikont, yo tout té sézi.

Kimoun yo té yé ?

Tobi trapé on tiwòch, on vyémoun té ba’y.

Édo trapé on banbou : on jenn moun té ba’y.

Nawòl trapé on zétwal, on timoun té ba’y.

Kisa yo té vlé ?

Anfendikont, sé té yon plézi :

I savé i pa tousèl isi.

Tobi, Nawòl é Édo, ni misyon asi zépòl.

On drivayad té hélé twa jenn konpè-la.

On doutans té lévé kanmenm asi misyon-la.

Ola yo pou alé ? Kisa yo pou fè ?

On silans té ka grandi konyéla nan ti joupa-la.

On soufrans té vlé sézi sé twa jenn zanmi-la.

Sibitman, on konmisyonnè parèt koté yo,

Diféran ki lézòt yo té kontré avansa.

Jantiman i té diskoupé silans-la konsa ;

É di tousa ki enpòtan an travay a-yo.

Sé la yo aprann yo k’alé an misyon kont on mové sòsyé,

Ki fè lidé lonbrajé péyi-la èvè mové lèspri.

Anba lòd a Baliwa, nonm-la ka woulé pou mové lidé.

Sé jenn-la rèsouvwè zéfé pou arété yo,

Kalojé tout mové lèspri an péyi-lasa :

Yo piti solda, mé yo kapab réisi sa,

Davwa, Papa-Yaya, voyé on pal ba yo.         

“Pran bann zéfé,” Mésajé-la ba yo on lòd.

“Adan van Gèl-Gran-Gouf, koté ki ni dézòd.”

Bòkò-Bazil sanblé larmé bataklen a-y,

Kréyati modi an Panlèspri ka travay.

Panlèspri sé gran lèspas tout lèspri ka viv,

É si yo kaskòd, lézòm ké tonbé kon griv.

Ki lèspri natirèl, ki moun ki angajé,

Gadé zafè malédisyon ki ka rivé !

Lapli-la bay signal pou konba kòsto la,

Ki k’ay koumansé pa pli ta ki jòdi-la.

Lèmonn Panzokò antré an soufrans alè :

Sé tout lèspas dé zyé natirèl kapab vwè ;

On koté ki byen pou lézòm é zannimo,

Sèlman yonndé bandi vlé néyé’y anba dlo.

Sé méchansté yo té désidé akonpli,

Dépi jou té kondanné pou tout mépri,

Yo té pran nwèsè é abandonné limyè

Épi yo té chwazi viv anmitan nwèsè.

Konsa, yo ka pran aparans zokò ki lèd,

Ka bay zabitan a latè on lavi rèd.

Man sé on zayal, èvè zanj é mésajé,

Nou ké èvè zòt, aprézan annou alé.

San menm konstaté sa, mové tan té sispann ;

Konsayéla, yenki silans ou té ka tann.

Alò yo tout lévé é mété pyé déyò :

Édo obò létan, Tobi gadé onò,

Kanta pou Nawòl, padavwa i pè drivayad,

I té ka mandé kò a-y si yo ké ni chans.

Zayal-la pozé lanmen asi zépòl a-y,

Épi pou asiré’y, i ba’y on bèk pou méday.

Aprésa i disparèt, é kité yo la ;

Lè i vwè sa, Tobi fè pyé an labou-la.

Arm a-y sé té kwi a-y, banza é grenn-kannik,

Ki pétèt ensignifyan, sèlman yo majik.

Pa bizwen lépé kon brafò an dòt nasyon,

Pou vré, moun natirèl ka jwenn bon solisyon.          

Konsa, dèyè zanmi a-y, Nawòl pran chimen ;

I pran lyann-la é wòch-la pou biten komen,

É kontinyé douté finisman a tousa.

Édo ki té tou fré rivé an bann-lasa,

Té ka suiv dèyè, médité asi Banbou

Pannan i té ka foté tè-gras é labou,

Kilès i té ranmasé toupré gran létan.

On zétwal pou lité kont lèspri : mé kijan ?

I té ka réfléchi sa, lè i tann Tobi :

‘Pa rété dèyè, aprézan nou tout zanmi’.

Ansanm èvè jennboug-la, ti brafò an-nou,

On bèl boustabak klendan té pran randévou.

I té k’ay suiv li épi tout konpanni a-y,

Adan tout sitiyasyon oswè-la ké bay :

Drivayad kon pa tini alawonn Galant,

Ki sé pou kouri vit, oben pou maché lant.

Boustabak ké la toupatou anbiskankwen,

Davwa sé zozyo ki pou sèvi yo gadyen.

Sé li Yaya-Zanbi voyé kon mésajé

Pou anonsé nouvèl tout koté i k’alé.

On vwa kité syèl adan on lang enkonni,

Sila dan kilès ka kominiké tout lèspri ;

Sé gran lang sigré ki sé lokans a djòkté,

É pa kilès tout éléman ka animé.

Pawòl-lasa woulé plakata kon loraj,

Ka zaygoté kon chouval an pilo niyaj.

Sé boug-la pa konprann sa ki té anlè,

Davwa lang daoren té toujou on mistè.

Lamenm, on bouya épé kon koton désann,

Ka maré ravin a Gran-Basen kon kòd lyann.

Zyé a sé gason-la tonbé an kafousité,

An menm tan Konpè Solèy té ka pentiré

Tablo a syèl-la èvè onpil kou penso.

Kouch apré kouch tout niyaj sanblé an twoupo,

Té ka abiyé pou on kannaval ki kout,

Avan lannuit tonbé toupannan yo anwout.