Moko Tobi 11

Apré batay, sé gason-la té nan lavanniz,

Bouden a-yo té ka fè byò alawoupriz ;

É toupannan toulé twa té aladésann,

Yo kontré on misyé anba on pyé-zanmann.

“Yabanza chwazi on bann timoun lanné-si.

Kimoun té ké pansé zòt té pou réisi ?

Avan zòt, pli gran té kalbandé douvan mwen,

Piski yo té konprann yo té gran pasé mwen.

Si man té ni dwa, man té ké ba zòt lanmò,

Mé panga zòt kontré chimen an-mwen ankò !”

Mi sa mèt dawal, Baliwa, té déklaré,

Èvè gwo raj an menm tan i té ka maché.

Sé ti boug-la pa té ni tan pou dyab-lasa,

Kifè Nawòl pran lapawòl pou di’y konsa :

“An bò-d’lanmè isi, koté nou té sizé,

Wi, nou pléré, lè sé kaz an-nou nou sonjé.

Nou pann tanbou an-nou an féyaj pyé-rézen,

Davwa yo ki té menné nou èsklav olwen,

Mandé nou kèk chanson ki sòti anba-la ;

Séla ki té piyajé nou té vlé tann gwoka.

Kouman nou pé chanté chanson konsolasyon

Ba on bann sovaj ki vlé détwi on nasyon ?

Si janmé man obliyé koté man sòti,

Dé lanmen pou obliyé mizik yo tini.

Si man pa ka sonjé sa ki rasin an-mwen,

Lang an-mwen pou kolé asi palèt an-mwen,

Si man pa louwanjé fòs a zansèt an-nou,

Kilès sé pli gran kontantman lavi pou nou !

Yaya pou sonjé tout zanfan a mové ras,

Ki té ka hélé, ‘Krazé pli ba ki fondas’ !’

Zòt ki mové, ki ni on biyé pa-lapenn,

Yonn ké ba zòt sa zòt sèvi moun an dévenn !

Yonn ké trapé é kongné anlè wòch-galèt

Kabèch a-zòt tout ki ni on tenbrak an tèt.”

Mi konsa Baliwa té ni pou fè chimen,

Davwa toupré té ni on zayal asasen.

An Fon-Kalbasyé, tout zayal té an rényon,

Apré yo té ba tout dayal bon kou-d’zépon,

On konba an braskò, on fòs-pongné pap-pap,

Jistan Yabanza é Wakina té babap ;

Sé té on bèl jou pou brafò a tout péyi,

Ki yo gran anho, ki yo anba toupiti.

Moko-Tobi, Nawòl èvè Édo rivé,

Épi douvan sèt zayal-la jounou pliyé,

Ka di yo granmèsi pou asistans a-yo ;

Pannan lannuit-la yo pa té fè pyès masko,

Toujou pòté soukou dépi labrin-di-swè,

Ba yo dlo konfyans é siwo kouraj pou bwè.

“Toulé twa, zòt té brav pasé kòk adan pit ;

Yaya-Zanbi té sav zòt té bon pou lalit.

Aprézan nou pou montré zòt vwè on gran liv,

Kifè ansanm nou k’alé fè on dènyé driv.”

Lè i té fini palé, Yabanza doubout,

Épi lamenm sé douz konpè-la pran lawout.

Voyaj-lasa té sibit é kout kon bat-zyé,

Anmitan on savann blan yo té ka maché ;

Asi on distans té tini on vèjé plézan,

Otan pou zyé, otan pou né an kouran van.

Sé pyébwa-la pa té menm gwosè, ni hotè,

Yo té ni diféran lodè mé menm valè.

Yo chak té ni on non, ki sé non a brafò,

Tout séla ki té pa té ni lèspri kyòlòlò,

Ki goumé panmi jénérasyon bwa pouri,

Nonm é fanm ki souvan rété nan lenkonni,

Non a kilès pon liv pa té sonjé gravé,

Époutan adan syèl non a-yo té planté.

“Mi vèjé a tout brafò an lilèt a-zòt.

Chak péyi ni ta-y ka atann Jou-Larékòt,

Ki sé koko, ki sé zabriko, kèlkanswa

Yo sé zoranj, prin, zaboka, oben pyé-pwa.

Séla ki planté isit pa janmé lagé,

Davwa sa yo simé sé sa yo rékòté.”

Yabanza té ka èspliké sa pou konnèt

Asi vèjé-la, sé pyébwa-la ki té vèt,

Épi non a sé moun-la ki té gravé la,

Kilès té viv an tan lontan, ta jòdi-la,

Épi larèstan ki pou vini apré yo.

Yon jou yo pou kwafé tèt èvè on chapo.

Tobi jété zyé asi on krèy bèl palmis

Ki té ni zékòs san mak, san pyès sikatris.

Mandé sa yo té yé, Yabanza réponn li,

Sé brafò an tan lèsklavaj ki té hadi.

Non a-yo pa onoré an mémwè listwa,

Mé pou toujou lèspri a-yo ka bay lavwa.

Lè yo ké pran plas a-yo an nanm a pèp-la,

Moun ké sonjé yo pa on savann a féba,

Okontrè on nasyon, on pèp solid é fyè,

On ras mélanjé, on bélélé gran zafè.

Étan isit, sé twa jenn gason-la konprann,

Sa ki ta-w fo ou konnèt é paré défann.         

Sé pa tout moun ki ka rivé planté an syèl,

Menm si sa yo simé asi latè sanm bèl ;

Sé pa kantité, ni bèlté ki pou konté,

Si sé pa dapré lèspri é santiman vré.

On brafò sé sila ki andiré soufrans,

Ki fè lézòt moun byen é gadé lèspérans.

Moko-Tobi té aprann on lèson lavi :

Panga jété an bwa sa ou tini jòdi,

Davwa ou pa sav sa dèmen ké pòté ba-w.

É pa janmé obliyé : ‘Sa ki ta-w, sé ta-w.’

Anfendikont, yo té chayé yo kotésit,

Pou sa montré yo lonnè sé pli gran mérit.

Pannansitan Nawòl apèsi on biten

Ki té sitwayé dé zyé a-y dépi olwen :

Twa joli pyé-kalbas té ka pousé ansanm ;

Plen djòkté, pon yonn pa té pli ho ki on janm,

Époutan yo té ja ka fwitayé kalbas,

É an aparans yo té ni sakré bèl gras.

Tobi èvè Édo jwenn kanmarad a-yo,

Kilès té rété doubout la kon on poto,

Piski san i té mandé ayen té ja sav,

Sé pyébwa-lasa sé té twa jenn gason brav.

An menm balan-la, Yabanza di yo suiv li,

Pou yo té jwenn on dènyé fwa Yaya-Zanbi.

Adonk yo maché tibren anba vèjé-la,

Jistan yo rivé anfas èvè on joupa ;

Zayal-la envité yo antré andidan,

Pannan larèstan ké rété atann douvan.

Kon Tobi, Nawòl é Édo pasé lapòt,

Yo apèsi twa ansyen sizé kòt-a-kòt.

Sé twa nonm-la té diféran an aparans,

Mé prézans a-yo té ka ba yo asirans.

Sé jenn gason-la pozé on jounou atè,

Pou manifèsté gran rèspé épi lonnè.

Lamenm ansyen-la ki té sizé adwèt

Palé ba yo akwèdi i té kèk pwofèt :

“Mi sa Yaya-Zanbi ka déklaré jòdi :

On lannuit pasé mé on jouné ka vini ;

Apré lapli tonbé solèy ni pou kléré.

Zòt sé zanfan a on ti péyi déchouké,

Ki ka atann jou pèp a-y ké pòté mannèv

Pou mété an pratik sa yo ni anlè lèv.

An jou-lasa, Gran-Bou ké bat onpil tanbou,

Grélen ké dansé kadri adan tout lakou,

Sen-Lwi té sonné lanbi anlè bò-d’lanmè,

Mizik ké répann an bitasyon Kapèstè,

Vyé-Fò ké an Pati-Pèch anmitan kabwèt,

Épi anlè chak mòn tout moun ké fè lafèt.

Zòt ké lévé on flanbo kon twèl kat koulè :

Parèy ki san a-zòt ki wouj, blan, jòn é nwè ;

É menm si zòt an drivans adan dòt péyi,

Lè zòt ké déviré, ta-zòt ké pòté fwi.

Étan alakat, Nou ka di sa ki pou rivé ;

Padavwa pawòl di pòkò pawòl maké.”

Konsa, Yaya-Lokans té fini dékatman,

É di sé gason-la lévé doubout pikan ;

Aprésa Mèt-la ba yo chak on chapo pay

An rèkonnésans pou akonplisman travay.

Sé chapo-la té ni on koulè tamaren

É yo té ka kléré kon solèy bonmaten.

Alafen, Yaya-Limyè ba yo lidé nèf,

Ansèlfen yo konnèt kisa ki on vré chèf ;

Yaya-Lokans ba yo pawòl ki ni sajès

Kilès ka fè lézòm touvé vré richès,

Épi Yaya-Lèspri ba yo on dòt djòkté,

Pou yo ni ras é fòs jistan lanmò rivé.

An finisman, yo kité joupa sakré la,

Épi yo jwenn lézòt konpè-la déyò-la.

Konsa, yo fè lawonn, bésé asi koupyon,

Pou jouwé zizipan èvè wòch an won,

Toupannan yo té ka chanté plizanpli vit.

Alafen sé boug-la manjé sik-pipilit.

Aprésa, yo pran on tan pou jouwé izo,

Kilès apré travay té ka anmizé yo :

Grenn zaboka té ka volé anlè kalbas.

Makayé on dousè lokyo san fè voras,

Siwoté on dlo koko pou fè tousa désann,

Sé konpè-la té kanmarad, yo té on bann.

Tristès parèt anlè figi a jenn Édo,

Kon moun ka pozé bouji anlè on tonbo.

“Andidan kè an-mwen sé yenki sab é glas,

Man kon avèg ka bigidi anlè on tras ;

Man pa sav kitan zyé an-nou ké jwenn ankò,

Épi nanm an-mwen ka néyé adan lanmò.

Si lavi té ké voudré trapé men an-mwen,

Pannan lapenn ka fè mwen glisé an chimen,

Lakontantman té ké vlopé mwen kon chalè,

Épi man té ké sizé anmitan limyè.

Lèspérans ka ban mwen bwè on poban lanmou,

On dlo syèl ki pli ra pasé tout bwa-kajou.

I ké penché lèv an-mwen èvè dousè a-y,

Tout kwen a bouch an-mwen ké sèvi lakou ba’y,

Jistan pòt a gozyé an-mwen vini ouvè,

Pou i koulé an fal an-mwen adan nwèsè.

Sé konsa pwazon tristès ké chapé kouri,

Davwa sé yenki lanmou ki ka rafréchi.”

Aprésa Tobi fè on gran déklarasyon,

Kilès an daoren ka rakonté pasyon,

Épi on lèspwa bòsko ki andidan nanm a-y.

Antravè tout sé mòn-la sé’w man ka chèché,

Dépi labrin-di-jou jistan solèy kouché ;

Anba lapli, kont tout van, é anba siren,

Ou, ki séré, man vlé’w jòdi-jou kon dèmen.

Lanmou pou’w, i gran san pyès kalité limit,

Pli fon ki lanmè é granlétan kotésit.

Bèlté a-w pou mwen plis dou pasé diri-dou

Pou mwen, ou sé on kasav vivan pou chak jou

Dèmen granbonnè, nan kaz-la man ké touvé’w,

An sèy a ti lapòt-la, man ké anbraré’w,

Épi apré kouché tèt an-mwen ora ta-w,

Adan lapé man ké chanté libèté ba’w.

Tobi té tann é aprann lang-la an kè a-y.

Poézi té ka rézonné adan lèspri,

Épi souvènir té ka fè wousteng osi :

“On kè nan rasin lanmou té kréyé latè,

Twòp men nan féyaj lahenn ka péplé lanfè.

Bon lèspri touvé sa ki té la avan yo,

É yo sèvi tousa san fè okenn défo ;

Mové nanm pran sa ki té la avan yo fèt,

Ka déklaré yo ni puisans, sé yo ki mèt.         

Sé vérité é lavi moun bon té anvi,

Mé manti é lanmò mové nonm ka bati ;

An lidé a-yo pwofitasyon pa ni bout,

Mé travay a lajistis pa ni lanmen kout.

Two lontan yo désidé fè kon yo voudré,

Tanto yo ké ni pou bay sa yo ka douwé.

Timoun té ka kouri, jòdi yo ka pléré,

Jennmoun té rèspèktan, alè yo révòlté ;

Granmoun té ni lavi, gadé jan yo kagou,

Vyémoun té plen sajès, mi yo tout kafou.

Anlè chimen lavi pa ni chimen-kòsyè,

Douvan bayè lanmò pa ni viré dèyè.

Lè on pitit pran tan lévé zyé adan niyaj,

I sa bésé tèt pou makiyé yonndé paj.

On lèspri djòk pa ka fèt an kalbas fèmé,

Sinon lidé brak ké ouvè bouch pou palé.

Afòs koupé branch an sèvèl a pèp dwèt,

Yo ké raché chouk an pyé a moun malonnèt.

Brafòsité ké toujou baré moun kapon,

Kaponnri pé ké janmé bat on nèg mawon.

Lè on péyi paré tonbé an sann difé,

Tout zokò pou lévé é mété lafimé ;

Lè bann dawal ka monté pli ho ki zépòl,

Fo bann zayal pou kouvè yo anba on bòl.

Sé konsa révolisyon ka bay libèté,

Padavwa abolisyon ka pòté on klé.

Yè lézòm lité, jòdi-jou zòt batayé,

Dèmen dòt ké goumé jistan létènité”.

Tobi té ka sonjé pawòl Yaya té di,

Lè yo té adan joupa-la an paradi.

Solèy fè Tobi divini on papiyon,

É sé apré tousa yo fè on ti chanson :

“Papiyon volé, sé volé nou ka volé”.

Dépi lè i té voyajé an tan pasé,

É fè tan gran akonplisman an péyi-la,

Chanté-lasa rété an mémwè a pèp-la.

Malérèzman pa ni ayen ki étènèl,

Menm si sa té pli dou pasé siwo-miyèl.

Yabanza di yo Ladrévoyad té fini,

Chak moun pou kontinyé lité adan lavi,

Mé sèten yon jou pou viré apré solèy,

Lè yo ké drivé, voyajé adan sonmèy.